کۆریای باشوور بە چی بەناوبانگە؟

شوێنی جوگرافیای کۆریای باشوور

ئەمانەی خوارەوە گرنگترین زانیارییە سەبارەت بە شوێنی جوگرافیای کۆریای باشوور:

• کۆریای باشوور دەکەوێتە وڵاتانی کیشوەری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، بە تایبەتی لە بەشی باشووری نیمچە دوورگەی کۆریا.
• لە ڕۆژهەڵاتیدا دەریای ڕۆژهەڵات یان دەریای ژاپۆن و لە ڕۆژئاوا دەریای زەرد و لە باکوورەوە کۆماری گەلی دیموکراتیی کۆریایە.
• لە باشووری کۆریای باشوور دەریای ڕۆژهەڵاتی چین هەیە، لە باشووری ڕۆژهەڵاتیش گەرووی کۆریا هەیە کە وڵاتەکەی لە دوورگەی تسوشیمای ژاپۆن جیا دەکاتەوە.
• کۆریای باکور و کۆریای باشوور بە ناوچەیەکی بێ چەکی جیاکراونەتەوە، درێژییەکەی ٢٤٠ کیلۆمەتر و پانییەکەی تەنیا ٤ کیلۆمەترە.
• ڕووبەری کۆریای باشوور ٤٥%ی تەواوی ڕووبەری نیمچە دوورگەی کۆریایە.

مێژووی کۆریای باشوور

کۆریای باشوور وڵاتێکی دێرینە و مێژوویەکی گەورەی هەیە و ڕووداوە گرنگەکانی وەک ئەمانەی خوارەوە:

• لە سەرەتای مێژوودا کۆریای باشوور بە چۆسون یان جۆسۆن ناسرابوو، بەو پێیەی لە ساڵی ٢٣٣٣ ساڵ پێش زایین لەلایەن کەسێکەوە بە ناوی دانگون وانگوم دامەزراوە.
• وڵاتەکە بەم ناوە و ئەم فەرمانڕەوایەوە بەردەوام بووە تا سەردەمی شانشینی هانی چینی، لەو کاتەدا سێ شانشینی کۆریا دروست بوون، کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ ویلایەتی گۆگوریۆ و سیلا و باکیێ.
• شایانی باسە کە سیلا لە ساڵی ٦٧٦ دروست بووە، و شارستانیەتێکی بودایی بووە کە تەواوی بەشی باشووری نیمچە دوورگەی کۆریای کۆنترۆڵ کردووە.
• سیلا توانی سەرفراز بێت، بەڵام بۆ ماوەیەکی زۆر نەبوو، چونکە لە ساڵی ٩٣٥ لەلایەن گۆریۆوە داگیرکرا.
• لە سەدەی سێزدەهەمدا ئیمپراتۆریەتی مەغۆلەکان گەیشتە ئەو وڵاتە و لە ساڵی ١٣٩٢ دەسەڵاتی شانشینی جۆسۆن لە کۆریا داڕما.
• پاشان لە ساڵی ١٥٩٢ هەموو کۆریا لەلایەن ژاپۆنەوە داگیرکرا، بەڵام چین هاوکار بوو بۆ بەهێزکردن و پاراستنی کۆریا، ئەمەش بووە هۆی شکستی تەواوەتی ئەم لەشکرکێشییە.
• لە ساڵی 1948ی زایینی، وڵاتەکە دابەش بوو بەسەر کۆریای باکور و کۆریای باشوور، ئەمەش بەهۆی ململانێیەکی گەورەی نێوان ئەمریکا و یەکێتی سۆڤیەت لە کاتی جەنگی سارددا.
• یەکێتی سۆڤیەت باکووری ئەو وڵاتەی داگیرکرد و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا باشووری داگیرکرد.
• لە ساڵی ١٩٥٠ی زایینی کۆریای باکوور هێرشی کردە سەر کۆریای باشوور و ئەو لەشکرکێشییەش لە بەرامبەردا شەڕی کۆریای لێکەوتەوە.
• لە ساڵی ١٩٥٣ی زایینی ڕێککەوتن کرا لەسەر دامەزراندنی سنوورێک کە کۆریای باکوور و باشوور جیابکاتەوە، بەڵام ڕێککەوتنەکە هیچ پەیمانێکی ئاشتی تێدا نەبوو.

ئابووری کۆریای باشوور

لەم دێڕانەی خوارەوە گرنگترین زانیاری پەیوەست بە ئابووری کۆریای باشوور:

• کۆریای باشوور دوای کۆتایی هاتنی جەنگی کۆریا لە سەدەی بیستەمدا لە ئابوورییەکی زۆر سەرکەوتوو و پێشکەوتوودا سەریهەڵدا.
• لەو کاتەدا ئەم وڵاتە بوو بە کۆمەڵگەیەکی زۆر پێشکەوتوو و تەکنەلۆژی و ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ خەمڵاندنەکانی ساڵی ٢٠١٧ کە بەرهەمی ناوخۆیی بەرهەمی ناوخۆیی تەنها لە خزمەتگوزارییەکان بە ڕێژەی ٥٩.١% بەرهەم دەهێنرێت.
• لە پیشەسازیدا 38.8% یە، بەو پێیەی کەلوپەلی ئەلیکترۆنی و ئۆتۆمبێل لە کۆریای باشوور دروست دەکرێن، جگە لە ماددە کیمیاییەکان و کەشتیەکان.
• لە بواری کشتوکاڵدا کۆی گشتی بەرهەمی ناوخۆ تەنها 2.2% یە، بەو پێیەی برنج و میوە و بەرهەمی ڕەگ و سەوزە و جۆ لە کۆریای باشوور دەچێنرێت.
• ئاژەڵداری لە کۆریای باشوور زۆر زەبەلاحە، چونکە ئاژەڵ، بەراز، شیر، هێلکە، مریشکی تێدایە، جگە لە ماسی.

کەش و هەوای کۆریای باشوور

لێرەدا گرنگترین ئەو شتانە دەخەینەڕوو کە کەشوهەوای کۆریای باشوور پێی بەناوبانگە:

• کەش و هەوای ئەم وڵاتە تایبەتمەندە بەوەی کە لە وەرزی زستاندا زۆر سارد و وشک دەبێت، لە کاتێکدا لە هاویندا زۆر گەرم و نایاب و سەرسوڕهێنەرە.
• پلەکانی گەرما لە زستاندا زۆر بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش دادەبەزن.
  • هەندێک جار دەگاتە خوار بەستن.
• کەناراوەکانی باشووری وڵات لەم پلەکانی گەرما بە تایبەتی لە وەرزی زستاندا بەخشراون.
• لە سیئۆلی پایتەختی کۆریای باشوور، تێکڕای پلەی گەرما لە مانگی یەکدا تەنها -5 پلەی سەدییە.
• لە هاویندا وڵاتەکە پلەی گەرمی یەکسان لە سەرتاسەری وڵاتدا بەخۆیەوە دەبینێت.
• تێکڕای پلەکانی گەرما لە مانگی ئابدا دەگاتە ٢٥ پلەی سەدی.
• دەوترێت ساڵانە لە وڵاتدا بڕێکی زۆر زۆر باران دەبارێت و ڕێژەی بارانبارینەکەی لە نێوان ٩٠٠ ملم بۆ ١٥٠٠ ملم دەبێت.